جامع‌ترین راهنمای انواع ورق روغنی؛ از گریدهای ST12 تا ST14 و کاربردهای صنعتی

در دنیای گسترده مقاطع فولادی، ورق روغنی (Cold Rolled Steel Sheet) به عنوان پادشاه ورق‌های نازک و دقیق شناخته می‌شود. اگر در صنایع خودروسازی، لوازم خانگی یا ساختمان‌سازی فعالیت دارید، قطعاً با نام‌هایی همچون ST12، ST13 یا ST14 برخورد کرده‌اید. اما تفاوت دقیق این گریدها چیست؟ چرا قیمت ورق روغنی نسبت به ورق سیاه بالاتر است و کدام نوع ورق مناسب پروژه شماست؟

در شرکت فولاد شاهان، ما بر این باوریم که انتخاب صحیح متریال، نیمی از موفقیت پروژه است. این مقاله با تکیه بر دانش فنی تیم مهندسی ما و تحلیل دقیق بازار فولاد، به عنوان یک مرجع کامل برای پاسخ به تمام سوالات شما تدوین شده است. در اینجا نه تنها با انواع ورق روغنی آشنا می‌شوید، بلکه ریزترین جزئیات فنی، آنالیز شیمیایی و مکانیکی، و نکات طلایی خرید را خواهید آموخت.

[تصویر پیشنهادی] نام فایل: cold-rolled-steel-sheet-types-introduction.jpg متن جایگزین (Alt Text): انواع ورق روغنی و رول های فولادی سرد در انبار فولاد شاهان کپشن: ورق‌های روغنی با سطحی براق و صیقلی، پایه‌گذار بسیاری از صنایع دقیق و ظریف هستند. محل قرارگیری: زیر پاراگراف مقدمه

ورق روغنی چیست؟ (ماهیت نورد سرد)

ورق روغنی که در اصطلاح بازاری به آن “ورق سرد” نیز می‌گویند، محصولی است که طی فرآیند نورد سرد (Cold Rolling) تولید می‌شود. برخلاف ورق سیاه که مستقیماً از نورد گرم شمش فولادی به دست می‌آید، ورق روغنی یک مرحله فرآوری اضافه‌تر را طی می‌کند. نام “روغنی” به دلیل ظاهر براق، صیقلی و شفاف این ورق‌ها و همچنین روغن‌کاری سطح آن‌ها برای جلوگیری از زنگ‌زدگی در مرحله نهایی تولید، به آن‌ها اطلاق می‌شود.

فرآیند تولید این ورق‌ها به گونه‌ای است که باعث می‌شود خواص مکانیکی آن‌ها به طرز چشمگیری بهبود یابد. ورق‌های روغنی دارای دقت ابعادی بسیار بالا، کیفیت سطحی فوق‌العاده و خواص کششی متنوعی هستند که آن‌ها را برای کاربردهایی که ظاهر کار و دقت اهمیت دارد، ایده‌آل می‌سازد.

تفاوت کلیدی با ورق سیاه

• ظاهر: ورق روغنی سطحی صاف، یکدست و براق دارد، در حالی که ورق سیاه مات و زبر است.
• ابعاد: ورق روغنی تلورانس ابعادی بسیار دقیق‌تری دارد.
• خواص مکانیکی: ورق روغنی سخت‌تر و مستحکم‌تر است (به دلیل کار سرد).

فرآیند تولید ورق روغنی؛ سفری از گرما به سرما

برای درک بهتر انواع ورق روغنی، باید بدانیم این محصول چگونه متولد می‌شود. پروسه تولید در کارخانه‌هایی مانند فولاد مبارکه یا هفت الماس شامل مراحل دقیق زیر است:

1. اسیدشویی (Pickling): ورق‌های سیاه (نورد گرم) ابتدا وارد حوضچه‌های اسید می‌شوند تا لایه‌های اکسیدی و پوسته‌های سطح آن‌ها کاملاً زدوده شود.
2. نورد سرد (Cold Rolling): ورق تمیز شده در دمای محیط از بین غلتک‌های پرفشار عبور می‌کند. در این مرحله ضخامت ورق کاهش یافته و سختی آن افزایش می‌یابد.
3. شستشوی الکترولیتی: برای پاک کردن چربی‌ها و آلودگی‌های ناشی از نورد.
4. آنیلینگ (Annealing) یا بازپخت: ورق که پس از نورد سرد بسیار سخت و شکننده شده، وارد کوره‌های آنیلینگ می‌شود تا ساختار متالورژیکی آن اصلاح شده و قابلیت انعطاف‌پذیری و کشش پیدا کند. این مرحله تعیین‌کننده گرید ورق (ST12, ST13, ST14) است.
5. نورد پوسته‌ای (Temper Rolling): یک نورد بسیار جزئی برای ایجاد خواص مکانیکی نهایی و صافی سطح.
6. روغن‌کاری: پاشش روغن محافظ برای جلوگیری از اکسیداسیون تا زمان مصرف.

[تصویر پیشنهادی] نام فایل: cold-rolling-process-diagram.jpg متن جایگزین (Alt Text): دیاگرام مراحل تولید ورق روغنی از اسیدشویی تا روغن کاری کپشن: مراحل تبدیل ورق سیاه به ورق روغنی؛ فرآیندی که دقت و کیفیت را تضمین می‌کند. محل قرارگیری: بعد از لیست مراحل تولید

معرفی جامع انواع ورق روغنی بر اساس استاندارد DIN

مهم‌ترین دسته‌بندی ورق‌های روغنی بر اساس قابلیت کشش (Formability) و خواص مکانیکی آن‌هاست. استاندارد آلمانی DIN 1623 رایج‌ترین استاندارد در بازار ایران است که ورق‌ها را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کند. انتخاب اشتباه در این بخش می‌تواند منجر به پارگی ورق زیر پرس و خسارات مالی سنگین شود.

۱. ورق روغنی ST12 (ورق معمولی)

این گرید، پرکاربردترین نوع ورق روغنی در بازار است و به عنوان ورق کششی معمولی شناخته می‌شود.

• ویژگی‌ها: دارای استحکام تسلیم بالا و قابلیت کشش محدود است.
• کاربرد: برای مصارفی که نیاز به پرس‌کاری عمیق ندارند؛ مانند خم‌کاری‌های ساده، برش‌کاری، ساخت قفسه، پوشش لوازم خانگی و قطعاتی که فرم‌دهی پیچیده‌ای ندارند.
• تاریخ انقضا: این ورق‌ها معمولاً تاریخ انقضای طولانی‌تری دارند (حدود ۱۲ تا ۱۸ ماه) زیرا خاصیت پیرشدگی (Aging) در آن‌ها کمتر دردسرساز است.

نکته تخصصی فولاد شاهان: اگر پروژه شما شامل خم‌کاری‌های ۹۰ درجه ساده است و خبری از پرس‌های گود نیست، هزینه اضافی برای گریدهای بالاتر نپردازید و از ST12 استفاده کنید.

۲. ورق روغنی ST13 (ورق نیمه کششی)

این ورق حد واسط بین ورق معمولی و ورق فوق کشش است و به عنوان ورق نیمه کشش (Semi-Deep Drawing) شناخته می‌شود.

• ویژگی‌ها: میزان کربن در این گرید کاهش یافته تا انعطاف‌پذیری آن نسبت به ST12 افزایش یابد.
• کاربرد: برای قطعاتی که نیاز به پرسکاری با عمق کم تا متوسط دارند؛ مانند برخی قطعات بدنه خودرو، لوازم خانگی با فرم‌دهی ملایم و سازه‌های صنعتی.
• قابلیت جوشکاری: بسیار عالی.

۳. ورق روغنی ST14 (ورق فوق کششی)

این گرید، نرم‌ترین و انعطاف‌پذیرترین عضو خانواده ورق‌های روغنی تجاری است که به ورق فوق کشش (Deep Drawing) یا Fully Killed معروف است.

• ویژگی‌ها: دارای ساختار دانه ریز و مقدار کربن بسیار پایین. این ورق تحت عملیات حرارتی خاصی قرار گرفته تا “پیرشدگی” در آن به تعویق بیفتد.
• کاربرد: مخصوص پرس‌کاری‌های عمیق و پیچیده؛ مانند گلگیر خودرو، فیلتر روغن، قطعات پیچیده صنعتی و دیگ‌های پرسی.
• نکته مهم: ورق ST14 دارای تاریخ مصرف است (معمولاً ۶ تا ۸ ماه). پس از این مدت، خاصیت کشسانی آن کاهش یافته و ممکن است هنگام پرس پاره شود.

[تصویر پیشنهادی] نام فایل: st12-vs-st13-vs-st14-comparison.jpg متن جایگزین (Alt Text): مقایسه تست کشش ورق های روغنی ST12 و ST13 و ST14 کپشن: تفاوت در میزان کشش؛ ورق ST14 بیشترین انعطاف را در برابر پرس‌های سنگین دارد. محل قرارگیری: در انتهای بخش معرفی گریدها

مقایسه فنی و آنالیز شیمیایی انواع ورق روغنی

برای مهندسان و خریداران حرفه‌ای، اعداد و ارقام حرف اول را می‌زنند. در جداول زیر، تفاوت دقیق این سه گرید را از نظر ترکیبات شیمیایی و خواص مکانیکی بر اساس داده‌های دقیق آزمایشگاهی مشاهده می‌کنید.

جدول ۱: آنالیز شیمیایی (حداکثر درصد عناصر)

گرید ورق	کربن (C)	منگنز (Mn)	فسفر (P)	گوگرد (S)	توضیحات
ST12	0.12 %	0.60 %	0.045 %	0.045 %	کربن بالاتر = سختی بیشتر
ST13	0.08 %	0.45 %	0.035 %	0.035 %	کاهش کربن برای نرمی
ST14	0.06 %	0.40 %	0.030 %	0.030 %	خلوص بالا برای کشش عالی

جدول ۲: خواص مکانیکی

گرید ورق	استحکام تسلیم (Yield Strength)	استحکام کششی (Tensile Strength)	حداقل درصد ازدیاد طول (Elongation)	سختی (راکول B)
ST12	170-310 MPa	270-410 MPa	≥ 28%	Max 65
ST13	160-260 MPa	270-370 MPa	≥ 34%	Max 57
ST14	140-230 MPa	270-350 MPa	≥ 38%	Max 50

تحلیل: همانطور که در جدول مشاهده می‌کنید، هرچه از ST12 به سمت ST14 می‌رویم، استحکام تسلیم کاهش می‌یابد (ورق نرم‌تر می‌شود) و درصد ازدیاد طول افزایش می‌یابد (ورق بیشتر کش می‌آید).

گریدهای خاص ورق روغنی (فراتر از حد معمول)

علاوه بر سه گرید اصلی، انواع دیگری از ورق روغنی برای کاربردهای بسیار خاص تولید می‌شوند که در فولاد شاهان نیز قابل تأمین هستند:

• ورق ST16 (فوق فوق کشش): این ورق دارای بالاترین حد انعطاف‌پذیری است و برای قطعات بسیار پیچیده بدنه خودرو که نیاز به چندین مرحله پرس دارند استفاده می‌شود.
• ورق EK2 (قابلیت لعاب‌کاری): این ورق‌ها دارای سطح ویژه‌ای هستند که چسبندگی لعاب را به حداکثر می‌رسانند. کاربرد اصلی آن‌ها در ساخت اجاق گاز و ظروف آشپزخانه است.
• ورق QSTE (ضد سایش و استحکام بالا): نوعی ورق روغنی میکروآلیاژی که با وجود ضخامت کم، استحکام بسیار بالایی دارد و در شاسی خودرو و قطعات ایمنی کاربرد دارد.

کاربردهای ورق روغنی در صنایع مختلف

تنوع کاربرد ورق‌های روغنی بسیار گسترده است. بر اساس تحلیل داده‌های بازار و تجربه ما در فولاد شاهان، مهم‌ترین مصارف به شرح زیر است:

۱. صنعت خودروسازی

بزرگترین مصرف‌کننده ورق روغنی، صنعت خودرو است.

• ST14 و ST16: برای ساخت گلگیر، کاپوت، درب‌ها و قطعات بیرونی که نیاز به فرم‌دهی ایرودینامیک دارند.
• ST13: برای قطعات داخلی بدنه و کفی خودرو.
• ST12: برای قطعات تقویتی که فرم ساده‌ای دارند.

۲. لوازم خانگی

ظاهر زیبای ورق روغنی آن را برای لوازم خانگی ایده‌آل می‌کند.

• یخچال و فریزر (بدنه و درب)
• ماشین لباسشویی و ظرفشویی
• اجاق گاز (به خصوص نوع EK2)
• رادیاتورهای پنلی (نیاز به ورق با قابلیت جوش‌پذیری و رنگ‌پذیری بالا)

۳. صنعت ساختمان و پروفیل‌سازی

• ساخت انواع پروفیل‌های مبلی و درب و پنجره.
• ورق‌های پوششی سقف کاذب.
• تولید یراق‌آلات ساختمانی.

۴. صنایع الکترونیک و تابلو برق

به دلیل سطح صاف و قابلیت رنگ‌آمیزی الکترواستاتیک عالی، از ورق روغنی برای ساخت بدنه تابلوهای برق، کیس کامپیوتر و سرورها استفاده می‌شود.

[تصویر پیشنهادی] نام فایل: applications-of-oiled-sheets-industry.jpg متن جایگزین (Alt Text): کاربرد ورق روغنی در بدنه خودرو و لوازم خانگی کپشن: از بدنه خودروهای لوکس تا لوازم خانگی مدرن؛ ردپای ورق روغنی همه جا دیده می‌شود. محل قرارگیری: در میانه بخش کاربردها

ابعاد و استانداردهای رایج بازار ایران

در هنگام خرید از فولاد شاهان، دانستن ابعاد استاندارد به شما کمک می‌کند تا ضایعات (Pret) کمتری داشته باشید.

• ضخامت: ورق‌های روغنی معمولاً از ضخامت ۰.۳۰ میلی‌متر تا ۳.۰۰ میلی‌متر تولید می‌شوند. پرمصرف‌ترین ضخامت‌ها ۰.۷، ۰.۸، ۰.۹ و ۱ میلی‌متر هستند.
• عرض:
  • عرض کوتاه: ۱۰۰ سانتی‌متر (رایج‌ترین)
  • عرض بلند: ۱۲۵ سانتی‌متر
  • برخی کارخانه‌ها عرض‌های خاص مانند نامحدود (کویل) یا شیت‌های ۲ متری ارائه می‌دهند.
• شکل عرضه:
  1. رول (Coil): برای کارخانجات با خط تولید پیوسته.
  2. شیت (Sheet): ورق‌های برش خورده در ابعاد استاندارد (۱۲ متر، ۱.۲۵۲.۵ متر).

معرفی بهترین کارخانه‌های تولیدکننده ورق روغنی

ایران یکی از قطب‌های تولید ورق فولادی در منطقه است. شناخت برندها به شما در انتخاب کیفیت و قیمت مناسب کمک می‌کند:

1. فولاد مبارکه اصفهان: معتبرترین برند بازار. ورق‌های روغنی مبارکه به دلیل کیفیت یکنواخت و استاندارد بالا، مرجع قیمت‌گذاری بازار هستند. معمولاً گرید ST12 این کارخانه بسیار پرطرفدار است.
2. فولاد غرب آسیا: متخصص تولید ورق‌های نازک و روغنی با کیفیت بسیار بالا. محصولات این کارخانه رقابت نزدیکی با نمونه‌های خارجی دارند.
3. هفت الماس قزوین: بیشتر با ورق گالوانیزه شناخته می‌شود اما ورق‌های روغنی با کیفیتی نیز تولید می‌کند که بخشی از آن صادر می‌شود.
4. فولاد اکسین و کاویان: هرچند تمرکز اصلی بر ورق‌های ضخیم است، اما در زنجیره تأمین نقش دارند.
5. برندهای وارداتی: ورق‌های روغنی قزاق (MMK)، چین و کره نیز در بازار موجودند که گاهی برای ضخامت‌های خاص یا کاربردهای ویژه (مانند عرض‌های غیر استاندارد) انتخاب می‌شوند.

تفاوت ورق روغنی با ورق گالوانیزه و سیاه؛ کدام را بخریم؟

بسیاری از مشتریان فولاد شاهان در انتخاب بین این ورق‌ها مردد هستند.

• ورق روغنی vs ورق سیاه:
  • ورق روغنی گران‌تر است.
  • ورق روغنی دقیق‌تر، نازک‌تر و خوش‌تراش‌تر است.
  • ورق سیاه برای سازه‌های سنگین و اسکلت ساختمان است، ورق روغنی برای ظاهر و بدنه.
• ورق روغنی vs ورق گالوانیزه:
  • پایه ورق گالوانیزه، همان ورق روغنی است که روی آن پوشش “روی” (Zinc) قرار گرفته است.
  • اگر محصول شما در معرض رطوبت مستقیم است (مانند کانال کولر)، حتماً از ورق گالوانیزه استفاده کنید.
  • اگر قرار است قطعه رنگ شود (مانند بدنه خودرو)، ورق روغنی گزینه بهتری است زیرا رنگ‌پذیری بهتری دارد و سطح آن صاف‌تر است (البته بعد از رنگ‌آمیزی مقاوم می‌شود).

عوامل موثر بر قیمت ورق روغنی و راهنمای خرید

قیمت ورق روغنی در وب‌سایت فولاد شاهان به صورت روزانه به‌روزرسانی می‌شود، اما چه عواملی این قیمت را تعیین می‌کنند؟

1. گرید ورق: ورق ST14 به دلیل فرآیند تولید پیچیده‌تر و آنالیز شیمیایی دقیق‌تر، گران‌تر از ST12 است.
2. ضخامت و عرض: ضخامت‌های خیلی پایین (مثل ۰.۳) به دلیل دشواری نورد، گاهی گران‌تر هستند.
3. برند تولیدکننده: برند فولاد مبارکه معمولاً قیمت بالاتری نسبت به برندهای متفرقه یا وارداتی درجه ۲ دارد.
4. کیفیت سطح: ورق‌ها در کیفیت‌های سطحی مختلفی مانند A (معمولی) و B (بهبود یافته) تولید می‌شوند که در قیمت موثر است.
5. نرخ ارز و مواد اولیه: مانند تمام محصولات فولادی، نوسانات بازار جهانی و ارز مستقیماً بر قیمت تاثیر می‌گذارد.

چک‌لیست خرید از فولاد شاهان

• [ ] تعیین دقیق گرید: آیا ST12 کافی است یا به ST14 نیاز دارید؟ (مشاوره با کارشناسان ما رایگان است).
• [ ] بررسی ابعاد: طول، عرض و ضخامت دقیق را مشخص کنید.
• [ ] استعلام موجودی: برخی سایزها ممکن است به صورت لحظه‌ای ناموجود شوند.
• [ ] درخواست گواهی کیفیت: برای خریدهای تناژ بالا، برگه آنالیز (Certificate) را درخواست کنید.

نگهداری و انبارداری ورق روغنی

ورق روغنی به شدت در برابر رطوبت حساس است. نام “روغنی” به این معنی نیست که کاملاً ضد زنگ است. روغن سطح آن تنها یک محافظ موقت است.

• محیط انبار: باید کاملاً سرپوشیده، بدون رطوبت و دارای تهویه مناسب باشد.
• زمان مصرف: سعی کنید ورق‌ها (به خصوص ST13 و ST14) را در سریع‌ترین زمان ممکن مصرف کنید تا دچار فساد و تغییر خواص مکانیکی نشوند.
• جلوگیری از باران: حتی یک قطره باران روی کویل ورق روغنی می‌تواند باعث ایجاد لکه‌های اکسید (شوره سفید یا زنگ قرمز) شود که کیفیت رنگ‌کاری بعدی را خراب می‌کند.

سوالات متداول (FAQ)

در این بخش به پرتکرارترین سوالات شما در مورد انواع ورق روغنی پاسخ می‌دهیم.

نتیجه‌گیری

ورق روغنی ستون فقرات صنایعی است که زیبایی و دقت را همزمان می‌خواهند. شناخت انواع ورق روغنی و تفاوت‌های ظریف بین ST12، ST13 و ST14 می‌تواند مرز بین یک محصول نهایی باکیفیت و ضایعات تولید باشد. در فولاد شاهان، ما متعهد هستیم که نه تنها محصول، بلکه دانش فنی را در اختیار شما قرار دهیم. اگر هنوز در انتخاب گرید مناسب شک دارید یا نیاز به استعلام قیمت لحظه‌ای دارید، همین حالا با تیم فروش ما تماس بگیرید.

[تماس با کارشناسان فولاد شاهان و استعلام قیمت]

پیشنهاد اسکیما (Schema Suggestions):

BreadcrumbList: برای نمایش مسیر کاربر در سایت.

Article Schema: برای ایندکس بهتر محتوا به عنوان یک مقاله مرجع.

FAQPage Schema: که در متن پیاده‌سازی شد.

Product Schema: اگر در صفحه محصول خاصی هستید، برای نمایش قیمت و موجودی (AggregateRating).