تیرآهن چیست؟ جامع‌ترین راهنمای انواع، کاربردها و استانداردهای کلیدی

نگاهی عمیق به ماهیت تیرآهن: از اجزا تا فرآیند تولید

برای درک کامل اینکه تیرآهن چیست، ابتدا باید با ساختار بنیادین، خواص مواد تشکیل‌دهنده و نحوه شکل‌گیری آن آشنا شویم. این پروفیل فولادی، با وجود ظاهر ساده، نتیجه یک فرآیند مهندسی دقیق و پیچیده است که هر جزء آن وظیفه‌ای حیاتی بر عهده دارد.

اجزای اصلی تشکیل‌دهنده تیرآهن

خواص مکانیکی و شیمیایی فولاد تیرآهن

تیرآهن‌ها از گریدهای مختلف فولاد ساختمانی تولید می‌شوند. انتخاب گرید مناسب به کاربرد، میزان بارگذاری و الزامات طراحی بستگی دارد. در ایران، متداول‌ترین استانداردها برای فولاد تیرآهن عبارتند از:

• فولاد ST37: این گرید که به عنوان فولاد نرمه نیز شناخته می‌شود، پرکاربردترین نوع برای ساخت تیرآهن‌های معمولی است. دارای قابلیت جوش‌پذیری عالی و شکل‌پذیری مناسب است اما مقاومت تسلیم نسبتاً پایینی دارد. برای ساختمان‌های متداول که تحت بارهای شدید نیستند، ایده‌آل است.
• فولاد ST44: این گرید دارای کربن بیشتر و در نتیجه مقاومت تسلیم و کششی بالاتری نسبت به ST37 است. برای سازه‌هایی که نیاز به استحکام بیشتری دارند استفاده می‌شود، اما جوش‌پذیری آن نیاز به دقت بیشتری دارد.
• فولاد ST52: این یک فولاد با مقاومت بالا است که مقاومت تسلیم و کششی قابل توجهی دارد. برای پروژه‌های خاص مانند پل‌سازی، سازه‌های صنعتی سنگین و ساختمان‌های بلندمرتبه که نیاز به تحمل بارهای بسیار زیاد دارند، به کار می‌رود. جوشکاری این نوع فولاد نیازمند پیش‌گرمایش و رعایت پروتکل‌های خاص است.

تاریخچه مختصر و تحول در تولید تیرآهن

اگرچه استفاده از تیرهای چوبی و سنگی به هزاران سال پیش بازمی‌گردد، اما تولید تیرآهن به شکل امروزی، مدیون انقلاب صنعتی و پیشرفت در علم متالورژی است. در اواخر قرن نوزدهم، با توسعه فرآیندهای تولید فولاد، اولین تیرآهن‌های نورد شده به شکل حرف I انگلیسی (I-beam) تولید شدند. این اختراع یک جهش بزرگ در مهندسی سازه بود، زیرا به معماران و مهندسان اجازه می‌داد ساختمان‌هایی بلندتر، پل‌هایی با دهانه‌های بزرگ‌تر و سازه‌هایی مستحکم‌تر بسازند. یکی از نقاط عطف مهم، در اوایل قرن بیستم و با معرفی تیرآهن بال‌پهن (H-beam یا هاش) توسط شرکت بثلم (Bethlehem Steel) رقم خورد. این نوع تیرآهن به دلیل سطح مقطع مربعی‌تر و مقاومت بسیار بالاتر، امکان ساخت آسمان‌خراش‌ها و سازه‌های عظیم را فراهم آورد و چهره شهرهای مدرن را برای همیشه تغییر داد.

فرآیند تولید تیرآهن: از شمش تا محصول نهایی

امروزه، متداول‌ترین روش برای تولید تیرآهن، فرآیند نورد گرم (Hot Rolling) است. این فرآیند پیچیده شامل مراحل زیر است:

1. پیش‌گرم کردن شمش‌ها: ابتدا شمش‌های فولادی بزرگ (که به آن‌ها بلوم یا بیلت گفته می‌شود) در کوره‌های پیش‌گرم با دمایی حدود 1100 تا 1250 درجه سانتی‌گراد حرارت می‌بینند تا به حالت نرم و شکل‌پذیر (پلاستیک) درآیند.
2. نورد اولیه (قفسه‌های نورد خشن): شمش‌های داغ و گداخته از میان مجموعه‌ای از غلتک‌های سنگین و قدرتمند عبور داده می‌شوند. این غلتک‌ها با اعمال فشار بسیار زیاد، به تدریج از ضخامت شمش کاسته و به طول آن می‌افزایند.
3. شکل‌دهی نهایی (قفسه‌های نورد پایانی): در مرحله نهایی، پروفیل از میان غلتک‌هایی عبور می‌کند که شکل مقطع عرضی آن‌ها دقیقاً مطابق با استاندارد تیرآهن مورد نظر (مثلاً IPE یا HEB) طراحی شده است. این غلتک‌ها به تدریج شکل نهایی جان و بال‌ها را ایجاد می‌کنند.
4. برشکاری: پس از خروج از آخرین قفسه نورد، تیرآهن که اکنون طول بسیار زیادی دارد، توسط اره‌های مخصوص در طول‌های استاندارد (معمولاً 6 یا 12 متر) برش داده می‌شود.
5. خنک‌کاری و عملیات تکمیلی: تیرآهن‌های برش خورده بر روی بسترهای خنک‌کننده قرار می‌گیرند تا به آرامی دمای خود را از دست بدهند. پس از خنک شدن، عملیاتی مانند صافکاری، بازرسی کیفیت، مارک‌زنی (حک کردن مشخصات و استاندارد) و بسته‌بندی (بندیل کردن) بر روی آن‌ها انجام می‌شود.

کنترل دقیق دما و فشار در تمام مراحل نورد گرم، برای دستیابی به خواص مکانیکی مطلوب و ابعاد دقیق مطابق با جداول استاندارد، امری حیاتی است.

انواع تیرآهن: کالبدشکافی استانداردها و مدل‌های مختلف

دنیای تیرآهن‌ها بسیار متنوع است و انتخاب نوع مناسب، تأثیر مستقیمی بر طراحی، هزینه و ایمنی پروژه دارد. دسته‌بندی اصلی تیرآهن‌ها بر اساس استاندارد تولید آن‌ها صورت می‌گیرد که شکل ظاهری، ابعاد و خواص مکانیکی آن‌ها را تعریف می‌کند. در بازار ایران و جهان، چهار استاندارد اصلی بیشترین کاربرد را دارند:

۱. تیرآهن IPE (بال نیم‌پهن موازی)

تیرآهن IPE (I Profile European) بدون شک رایج‌ترین و پرمصرف‌ترین نوع تیرآهن در ایران و بسیاری از کشورهای اروپایی است. این تیرآهن که اغلب به آن “تیرآهن معمولی” نیز گفته می‌شود، مشخصات منحصربه‌فردی دارد:

• شکل ظاهری: دارای مقطعی شبیه به حرف I انگلیسی است.
• ویژگی کلیدی: مهم‌ترین مشخصه آن، ضخامت ثابت و یکنواخت بال‌ها در تمام عرض آن‌هاست. سطوح داخلی و خارجی بال‌ها کاملاً با یکدیگر موازی هستند.
• استاندارد: مطابق با استاندارد اروپایی DIN 1025 تولید می‌شود و در ایران نیز استاندارد ملی ISIRI 1791 بر پایه همین استاندارد تدوین شده است.
• کاربرد: به دلیل تطابق کامل با نقشه‌های ساختمانی رایج در کشور، به طور گسترده در ساخت ستون‌ها، تیرهای اصلی و فرعی، خرپاها و نعل درگاه‌ها در ساختمان‌های مسکونی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲. تیرآهن INP (بال باریک شیب‌دار)

تیرآهن INP (I Normal Profile) استانداردی است که عمدتاً در روسیه، چین و برخی کشورهای اروپای شرقی رایج است. اگرچه از نظر ظاهری شباهت زیادی به IPE دارد، اما یک تفاوت کلیدی آن را متمایز می‌کند:

• شکل ظاهری: این تیرآهن نیز مقطعی شبیه به حرف I دارد.
• ویژگی کلیدی: برخلاف IPE، سطوح داخلی بال‌ها شیب‌دار هستند. به این معنی که ضخامت بال‌ها از نزدیکی جان به سمت لبه‌ها به تدریج کاهش می‌یابد (معمولاً با شیب 14%).
• استاندارد: مطابق با استانداردهای GOST روسیه و چین تولید می‌شود.
• کاربرد: در گذشته در ایران کاربرد بیشتری داشت، اما امروزه به دلیل غلبه استاندارد IPE، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و عمدتاً به صورت وارداتی در بازار یافت می‌شود. تشخیص این نوع از IPE در نگاه اول ممکن است دشوار باشد و نیاز به دقت و اندازه‌گیری دارد.

۳. تیرآهن IPB یا هاش (H-Beam / بال‌پهن)

تیرآهن IPB (I Profile Breit) که در بازار با نام “هاش” شناخته می‌شود، یک غول واقعی در دنیای مقاطع فولادی است. این تیرآهن به دلیل شکل هندسی و مقاومت فوق‌العاده‌اش، برای پروژه‌های سنگین و خاص طراحی شده است.

• شکل ظاهری: مقطع آن شبیه به حرف H انگلیسی است. ویژگی بارز آن، بال‌های عریض و پهن است که طول آن‌ها تقریباً با ارتفاع جان برابر است و سطح مقطعی نزدیک به مربع ایجاد می‌کند.
• ویژگی کلیدی: مقاومت بسیار بالا در برابر بارهای محوری و خمشی در هر دو جهت. این ویژگی آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای استفاده به عنوان ستون تبدیل می‌کند.
• استاندارد: مطابق با استاندارد DIN 1025-2 تولید می‌شود.
• دسته‌بندی: تیرآهن هاش خود به سه زیرگروه اصلی بر اساس وزن و ضخامت تقسیم می‌شود:
  • HEA (هاش سبک): سبک‌ترین نوع هاش با ضخامت کمتر.
  • HEB (هاش سنگین): متداول‌ترین نوع هاش با وزن و ضخامت متوسط (استاندارد اصلی).
  • HEM (هاش فوق سنگین): سنگین‌ترین و مقاوم‌ترین نوع هاش برای کاربردهای بسیار خاص.
• کاربرد: به طور گسترده در ساخت ستون‌های اصلی سازه‌های بلندمرتبه، برج‌ها، پل‌های عظیم، اسکله‌ها، سوله‌های صنعتی با دهانه‌های بزرگ و هر سازه‌ای که نیاز به تحمل بارهای بسیار سنگین دارد، استفاده می‌شود.

۴. تیرآهن CPE (لانه زنبوری)

تیرآهن لانه زنبوری یا شبکه (Castellated Beam) یک نوع تیرآهن خاص است که از تیرآهن‌های معمولی IPE ساخته می‌شود. فرآیند تولید آن شامل برش جان تیرآهن به صورت الگوی زیگزاگ (شش‌ضلعی) و سپس جوش دادن دو نیمه به یکدیگر پس از جابجایی است.

• شکل ظاهری: دارای حفره‌های توخالی شش‌ضلعی (یا گاهی دایره‌ای) در طول جان خود است که ظاهری شبیه به لانه زنبور به آن می‌بخشد.
• ویژگی کلیدی: با این فرآیند، ارتفاع تیرآهن افزایش می‌یابد (حدود 1.5 برابر) بدون اینکه وزن آن به طور قابل توجهی زیاد شود. این افزایش ارتفاع، ممان اینرسی و در نتیجه مقاومت خمشی تیر را به شدت بالا می‌برد.
• مزایا:
  • نسبت مقاومت به وزن بسیار عالی.
  • امکان عبور لوله‌ها و تأسیسات از داخل حفره‌های جان.
  • ایده‌آل برای دهانه‌های بزرگ با بارگذاری سبک تا متوسط.
• معایب:
  • مقاومت برشی آن به دلیل وجود حفره‌ها کاهش می‌یابد و ممکن است نیاز به تقویت (استفاده از ورق تقویتی) در نقاط تکیه‌گاهی داشته باشد.
  • استفاده از آن در مناطق با لرزه‌خیزی بالا نیازمند محاسبات دقیق و تمهیدات ویژه است.
• کاربرد: در ساخت سقف پارکینگ‌ها، سالن‌های ورزشی، انبارها، پل‌های عابر پیاده و سازه‌هایی که نیاز به پوشش دهانه‌های بزرگ با وزن کم دارند، استفاده می‌شود.

جدول مقایسه جامع انواع تیرآهن

راهنمای سایزبندی تیرآهن: از 12 تا 30

علاوه بر استاندارد، تیرآهن‌ها بر اساس سایز نیز دسته‌بندی می‌شوند. سایز یک تیرآهن، به ارتفاع جان آن بر حسب سانتی‌متر اشاره دارد. به عنوان مثال، تیرآهن سایز 18 دارای جانی به ارتفاع 18 سانتی‌متر است. انتخاب سایز مناسب، مستقیماً به میزان باری که تیرآهن باید تحمل کند و طول دهانه‌ای که باید پوشش دهد، بستگی دارد. در ادامه، به بررسی کاربردهای متداول‌ترین سایزهای تیرآهن در بازار ایران می‌پردازیم:

• تیرآهن سایز 12: این سایز جزو سبک‌ترین و کوچک‌ترین تیرآهن‌های پرکاربرد است. وزن هر متر آن حدود 10.4 کیلوگرم است و عمدتاً به عنوان تیر فرعی، در ساخت پوشش سقف‌ها، ستون‌های کم‌بار و ساخت خرپاها استفاده می‌شود.
• تیرآهن سایز 14: پرمصرف‌ترین و محبوب‌ترین سایز تیرآهن در صنعت ساختمان ایران است. وزن هر متر آن حدود 12.9 کیلوگرم است و به دلیل تعادل عالی بین وزن، مقاومت و قیمت، کاربرد بسیار گسترده‌ای در ساخت ستون‌های اصلی، شاه‌تیر، نعل درگاه و خرپاها دارد.
• تیرآهن سایز 16: یکی دیگر از سایزهای بسیار پرکاربرد که مقاومت بالاتری نسبت به سایز 14 ارائه می‌دهد. وزن هر متر آن حدود 15.8 کیلوگرم است و برای ستون‌ها و تیرهای اصلی در سازه‌هایی که نیاز به تحمل بار بیشتری دارند، ایده‌آل است.
• تیرآهن سایز 18: با افزایش سایز، مقاومت تیرآهن به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. وزن هر متر آن حدود 18.8 کیلوگرم است و به دلیل مقاومت بالا در برابر تنش، برای سازه‌های بزرگ‌تر و سنگین‌تر انتخاب می‌شود.
• تیرآهن سایز 20: این سایز و سایزهای بالاتر، در دسته تیرآهن‌های سنگین قرار می‌گیرند. وزن هر متر آن حدود 22.4 کیلوگرم است و در ساخت اسکلت سازه‌های عظیم، برج‌ها و سوله‌های صنعتی بسیار بزرگ به کار می‌رود.
• تیرآهن‌های سایز 22، 24, 27 و 30: این سایزها جزو تیرآهن‌های فوق سنگین محسوب می‌شوند و کاربردهای بسیار تخصصی در پروژه‌های زیرساختی بزرگ مانند پل‌سازی، سکوهای نفتی و سازه‌های صنعتی خاص دارند.

کاربردهای گسترده تیرآهن: فراتر از اسکلت ساختمان

اگرچه ساخت اسکلت فلزی ساختمان‌ها اصلی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کاربرد تیرآهن است، اما اهمیت این مقطع فولادی به همین یک مورد محدود نمی‌شود. مقاومت، تطبیق‌پذیری و دوام تیرآهن، آن را به یک جزء ضروری در طیف وسیعی از پروژه‌های عمرانی و صنعتی تبدیل کرده است.

۱. ساخت اسکلت سازه فولادی

این کاربرد اصلی، خود شامل بخش‌های مختلفی می‌شود:

• ستون‌ها: تیرآهن‌های بال‌پهن (هاش) بهترین گزینه برای ستون‌های اصلی سازه هستند.
• تیرهای اصلی (شاه‌تیر): این تیرهای افقی، بار را از تیرهای فرعی و سقف دریافت کرده و به ستون‌ها منتقل می‌کنند.
• تیرک‌های میانی (تیر فرعی): این تیرها با ابعاد کوچک‌تر، بین شاه‌تیرها قرار گرفته و بار کف را به آن‌ها منتقل می‌کنند.
• تیر کلاف: تیرهای افقی هستند که در تراز طبقات، ستون‌ها را به یکدیگر متصل کرده و باعث یکپارچگی کلی سازه می‌شوند.

۲. پل‌سازی

در ساخت انواع پل‌ها، از پل‌های عابر پیاده گرفته تا پل‌های عظیم جاده‌ای و ریلی، تیرآهن نقش محوری دارد.

۳. سازه‌های صنعتی و سوله‌ها

در ساخت کارخانه‌ها، انبارها و آشیانه‌های هواپیما که نیاز به فضاهای بزرگ و بدون ستون میانی دارند، تیرآهن بهترین گزینه است.

۴. کشتی‌سازی و اسکله‌سازی

در صنعت دریایی، از تیرآهن‌ها برای ساخت چارچوب و اسکلت اصلی بدنه کشتی‌های بزرگ و همچنین سازه‌های اسکله استفاده می‌شود.

۵. تقویت و مقاوم‌سازی سازه‌ها

در پروژه‌های بازسازی، از تیرآهن برای تقویت بخش‌های ضعیف ساختمان‌های قدیمی یا آسیب‌دیده استفاده می‌شود.

مزایا و معایب استفاده از تیرآهن: یک نگاه بی‌طرفانه

هر مصالح ساختمانی در کنار نقاط قوت خود، دارای محدودیت‌هایی نیز هست. آگاهی کامل از مزایا و معایب تیرآهن به مهندسان و کارفرمایان کمک می‌کند تا با دیدی باز بهترین تصمیم را اتخاذ کنند.

مزایای کلیدی تیرآهن

• سرعت بالای اجرا: قطعات پیش‌ساخته تیرآهن نصب سریع‌تری نسبت به سازه‌های بتنی دارند.
• نسبت مقاومت به وزن بالا: فولاد می‌تواند بارهای سنگینی را تحمل کند در حالی که وزن خودش کمتر است، که به سبک‌سازی سازه کمک می‌کند.
• دوام و طول عمر بالا: سازه‌های فولادی در صورت محافظت مناسب، عمر بسیار طولانی دارند.
• انعطاف‌پذیری و قابلیت توسعه: سازه‌های فولادی به راحتی قابل توسعه، تقویت و بازسازی هستند.
• قابلیت بازیافت: فولاد یک ماده 100% قابل بازیافت است که یک مزیت بزرگ زیست‌محیطی محسوب می‌شود.
• فضای اشغالی کمتر: ستون‌ها و تیرهای فولادی ابعاد کوچک‌تری نسبت به المان‌های بتنی مشابه دارند و فضای مفید داخلی بیشتری ایجاد می‌کنند.

معایب و چالش‌های تیرآهن

• آسیب‌پذیری در برابر حرارت بالا (آتش‌سوزی): مقاومت فولاد در دماهای بالا به شدت کاهش می‌یابد، بنابراین نیاز به پوشش‌های ضد حریق الزامی است.
• خوردگی و زنگ‌زدگی: آهن در مجاورت رطوبت دچار زنگ‌زدگی می‌شود، لذا استفاده از پوشش‌های محافظ مانند رنگ یا گالوانیزه ضروری است.
• اتصالات حساس: کیفیت اتصالات (جوشی یا پیچی) نقش حیاتی در عملکرد کلی سازه دارد و اجرای نادرست آن خطرناک است.
• تمایل به کمانش: المان‌های فولادی بلند و لاغر تحت بارهای فشاری تمایل به کمانش (Buckling) دارند که باید در طراحی مدنظر قرار گیرد.

مقایسه استانداردهای جهانی تیرآهن: DIN، GOST و ASTM

درک تفاوت‌های استانداردهای بزرگ جهانی برای مهندسان و بازرگانان ضروری است.

• استاندارد DIN (آلمان/اروپا): این استاندارد که مبنای تولید تیرآهن در ایران است، بر دقت ابعادی بالا و کیفیت سطح عالی تاکید دارد. پروفیل‌های IPE و IPB از مشهورترین محصولات استاندارد DIN 1025 برای تیرآهن‌ها هستند. در اروپا، استاندارد EN 10365 برای مقاطع I و H به عنوان مرجع جدید جایگزین یا مکمل آن می‌شود.
• استاندارد GOST (روسیه و کشورهای CIS): این استاندارد که پروفیل‌های INP از آن پیروی می‌کنند، دارای تلورانس‌های وزنی متفاوتی است و مقاطع آن ممکن است کمی سنگین‌تر از معادل اروپایی باشند.
• استاندارد ASTM (آمریکا): در آمریکای شمالی، تیرآهن‌ها عمدتاً تحت استانداردهای فولاد ASTM برای مقاطع سازه‌ای تولید می‌شوند. فولاد رایج برای تیرآهن‌ها اغلب از جنس A36 مطابق استاندارد ASTM A36 فولاد سازه‌ای است. در پروژه‌های مدرن، تیرآهن‌هایی که بر اساس ASTM A992 تولید می‌شوند، بسیار محبوب‌اند. انواع تیرآهن‌های هاش و سنگین نیز مطابق با استانداردهای ASTM برای تیرآهن‌ها و مقاطع فولادی (مانند A572 و A588) طراحی می‌شوند. در این سیستم، تیرآهن‌ها با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شوند:
  • W-Shapes (Wide Flange): معادل تیرآهن‌های هاش (IPB).
  • S-Shapes (American Standard Beams): معادل تیرآهن‌های IPE/INP اما با بال‌های شیب‌دار.

اتصالات تیرآهن: قلب تپنده سازه‌های فولادی

یک اسکلت فلزی، تنها به اندازه ضعیف‌ترین اتصالش قوی است. انتخاب نوع اتصال مناسب، یک تصمیم مهندسی پیچیده است که به نوع بارگذاری، اهمیت سازه، شرایط اجرایی و هزینه بستگی دارد.

۱. اتصالات جوشی (Welded Connections)

در این روش، قطعات فولادی با ذوب کردن فلز به یکدیگر متصل شده و یک اتصال یکپارچه و دائمی ایجاد می‌کنند. این روش صلبیت بسیار بالایی ایجاد می‌کند اما به مهارت بالای جوشکار و کنترل کیفیت دقیق نیاز دارد.

۲. اتصالات پیچی (Bolted Connections)

در این روش، از پیچ و مهره‌های با مقاومت بالا برای اتصال قطعات استفاده می‌شود. سرعت اجرای بالاتری دارد و کنترل کیفیت آن آسان‌تر است، اما نیاز به دقت بالا در ساخت و سوراخ‌کاری قطعات دارد.

راهنمای انتخاب و خرید تیرآهن: نکات فنی و کلیدی

یک خرید هوشمندانه می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت، ایمنی و هزینه نهایی پروژه شما داشته باشد.

گام اول: تطابق با نقشه‌های مهندسی و جدول اشتال

همیشه نقشه‌های سازه مرجع اصلی شما باشند. پس از آن، جدول اشتال مشخصات فنی دقیق هر سایز را ارائه می‌دهد. هنگام خرید، حتماً وزن واقعی تیرآهن را با مقادیر جدول اشتال مقایسه کنید. وزن کمتر یک زنگ خطر جدی است.

گام دوم: شناسایی کارخانه‌های معتبر

محصولات برندهای معتبر مانند ذوب آهن اصفهان (با علامت اختصاری ESCO حک شده)، آریان فولاد، فایکو، شاهین بناب و جهان فولاد غرب را انتخاب کنید. برای مشاهده آخرین قیمت تیرآهن و قیمت هاش می‌توانید به صفحات محصولات ما مراجعه کنید.

گام سوم: بازرسی ظاهری و کنترل کیفیت

به دنبال علامت اختصاری حک شده، گواهی کیفیت، عدم وجود تابیدگی و عدم وجود ترک یا پوسته پوسته شدن بر روی سطح تیرآهن باشید.

گام چهارم: نگهداری و حمل‌ونقل اصولی

تیرآهن‌ها را در مکانی خشک و بر روی سکوهای چوبی (خرک) با فاصله از سطح زمین انبار کنید تا از تماس با رطوبت و زنگ‌زدگی جلوگیری شود.

سوالات متداول (FAQ)

منابع و مراجع معتبر

• استاندارد DIN 1025 برای تیرآهن‌های I و H – (منبع: Montanstahl)
• استاندارد ASTM A992 برای تیرآهن‌های پهن فلنج – (منبع: Wikipedia)
• استاندارد ASTM A36 برای فولاد سازه‌ای – (منبع: Wikipedia)
• مرجع استانداردهای فولاد ASTM برای مقاطع سازه‌ای – (منبع: ASTM International)
• استاندارد اروپایی EN 10365 برای مقاطع I و H – (منبع: Montanstahl)